Ц.МӨНХБАТ: МАА-Н БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙГ БОЛОВСРУУЛАХ ЗАМААР ҮНИЙГ НЬ ӨСГӨХИЙГ ЗОРЬЖ БАЙНА

Нийгэм, Эдийн засаг
2023-11-20 | 12:01:16 221

М.ДАВАА

Дундговь аймгийн Засаг дарга Цагаанхүүгийн Мөнхбат манай сонины энэ дугаар зочилж аймаг орон нутгийнхаа талаар болон, сүүлийн жилүүдэд авч хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээнийхээ талаар яриа өрнүүллээ. 

-Аймаг орон нутагтаа ямар ажил өрнүүлж байна вэ?

-ЭЕШ-ын дундаж онооны түвшнийг ахиулах, сургалтын чанарыг дээшлүүлэх зайлшгүй шаардлага байгааг олж харснаар 2023 онд “Боловсролын чанар хүртээмжийг дэмжих жил” болгон зарлаж, МУБИС, Ерөнхий боловсролын "Оюунлаг" сургуультай хамтын ажиллагааны санамж бичиг байгуулан нэлээд ажил зохион байгуулснаар багш нарын ур чадвар дээшилж, улмаар Математик, Физик, Монгол хэл, нийгмийн ухааны хичээлүүд улсын дунджаас 10-18 оноогоор өндөр, өмнөх жилийн аймгийн дундажийг 1,4-12 оноогоор ахиулж улсад өмнөх онд 18-р байр эзэлж байсан бол урагшилж аравт эрэмбэлэгдсэн явдал юм. Жилийн ажлын хүрээнд ЭЕШ-д амжилтад үзүүлж 700-аас дээш оноо авсан хүүхдүүдэд 500 мянга, 800 оноо авсан хүүхдүүдэд нэг сая төгрөгийн урамшуулал тус тус олгосноос гадна эдгээр хүүхдүүдийг амжилттай бэлтгэсэн мэргэжлийн багш нарыг багаар нь урамшуулах журмыг анх удаа батлан хэрэгжүүлж, үр дүнгээ тооцон 41 багшид 109 сая төгрөгийн урамшуулал олгосон нь цаашид нийт багш, сурагчдыг идэвхжүүлэхэд түлхэц болно гэж харж байна.

Мөн төрийн үйлчилгээг иргэдэд тэгш, хүртээмжтэй хүргэх, хөдөө орон нутгийн иргэдийг мэдээ мэдээллээр хангах, тэдэнд тулгамдсан асуудлыг сонсож, шийдвэрлэх, бодлого шийдвэртээ тусган хэрэгжүүлэх зорилгоор 15 суманд “Иргэдээ сонсъё” уулзалтыг хоёр удаа зохион байгуулж, нийтдээ 6000 гаруй иргэн хамрагдаж төрийн үйлчилгээг нэг дороос авсан. Мөн иргэдийн санал хүсэлтийн 80 орчим хувийг шийдвэрлээд байна. Энэ 2023-2024 оны хичээлийн жилд 1-5 дугаар ангийн сурагчдад хичээлийн таван өдрийн өдрийн гуравт нь 120 грамм “СҮҮ” өгөх санаачилга өрнүүлэн нийт сумд, эцэг эхчүүд энэ хөтөлбөрийг хамтран хэрэгжүүлж байна. Олон улсын ЖАЙКА байгууллагаас хэрэгжүүлж буй "Монгол улсын ЕБС-ийн үдийн хоол үйлдвэрлэлийг дэмжих төсөл" Сайнцагаан сумын Мандал Говийн ирээдүй цогцолбор сургуульд хэрэгжиж төслийн хүрээнд бага ангийн сурагчдын дунд хийсэн эрдэс бодисын судалгаагаар хүүхдүүд Кальци, витамин Д-гийн дутагдал өндөр гарсан нь ийм хөтөлбөр хэрэгжүүлэх зайлшгүй шаардлагатай байгааг харуулсан, энэ маань цаашлаад улсын хэмжээний бодлого болно гэдэгт итгэж байна.

-Дундговь аймаг харьцангуй хүн цөөтэй, боловсон хүчний нөөц, хангамж хэр вэ?

-Бүр 2021 оноос “Хүний нөөцийг хөгжүүлэх хөтөлбөр”- ийг АИТХ-аар хэлэлцүүлэн батлуулж аймаг, орон нутгийг хөгжүүлэхэд зайлшгүй шаардлагатай өндөр чадамж бүхий боловсон хүчнийг салбар бүрд тасралтгүй бэлтгэж ирснээр 2022 оны байдлаар 64.9 хувьтай байгаа боловсон хүчний хангалтыг 2025 онд 85 хувьд хүргэх зорилт тавин ажиллаж байна. Хөтөлбөрөө хэрэгжүүлэх зорилгоор жилд 300 сая төгрөгийг төсөвлөж энэ хүрээнд орон нутагт нэн шаардлагатай боловсон хүчнийг бэлтгэх зорилгоор гадаадын болон дотоодын их, дээд сургуульд суралцах сургалтын төлбөрийн дэмжлэг үзүүлэх, төрийн албан хаагчийг бакалавр болон магистрт хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр суралцуулсан.

Мөн төрийн албан хаагчдад байр орон сууц, гэрийн дэмжлэг үзүүлэх, эрүүл мэндийн тухайд нэн шаардлагатай төрийн албан хаагчийн эмчилгээний зардалд дэмжлэг үзүүлэн, мэргэшүүлэх багц сургалтуудад албан хаагчдаа хамруулах, Төрийн албан хаагчийн чадавхийг бэхжүүлэх, мэдлэг ур чадварыг нэмэгдүүлэх сургалт, зөвлөгөөнийг орон нутагт зохион байгуулах зэрэгт сүүлийн гурван жилийн байдлаар нэг тэрбум орчим төгрөг зарцуулаад байна. Эрүүл мэндийг дэмжих төв шинээр байгуулж, өрхийн эмнэлгийн өргөтгөл, эмнэлгийн нэн шаардлагатай тоног төхөөрөмжийн хангалтыг нэмэгдүүлэх зэргээр тус салбарт сүүлийн гурван жилд нийт 18.5 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулааад байна. Энэ онд нэгдсэн эмнэлгийн шинэ барилга ашиглалтад орж иргэдэд чанартай үйлчилгээ үзүүлж эхэлнэ.

-Тухайн орон нутгийн хөгжлийн онцлог, эдийн засгийн үзүүлэлтийн тухай онцлох сайн эсвэл саар зүйл байна уу?

-Эдийн засгийн өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх, ногоон хөгжил, аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх, хүний хөгжлийг дэмжих зорилт дэвшүүлэн ажиллаж байна. Эдийн засгийн өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэхийн тулд богино хугацаанд төр хувийн хэвшлийн түншлэлийг өргөжүүлэн дэд бүтцийг нэмэгдүүлэх, бүс, орон нутгийн хамтын ажиллагааг сайжруулж ханган нийлүүлэгч аймаг болох, уур амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицсон мал аж ахуйг хөгжүүлэх, нэмүү өртөг шингэсэн хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүнийг бий болгон экспортлох, хариуцлагатай уул уурхайг хөгжүүлэх зэрэг хэрэгцээ шаардлага байгааг тодорхойлж эдгээр асуудлыг төр, хувийн хэвшил хамтран шийдвэрлэх нь учиртай. Тиймээс малын гаралтай сүү, сүүн бүтээгдэхүүн, мах, ноос боловсруулах, малын тэжээлийн ургамал тариалах, газрын ховор элемент хүрэн нүүрс, хайлуур жонш, мөнгө зэрэг байгалийн нөөцийг боловсруулах үйлдвэр байгуулах, аялал жуулчлал, ногоон хөгжил гэх мэт үйлдвэрлэл үйлчилгээ эрхлэх хөрөнгө оруулагчдын санал, санаачилгыг бүх талаар дэмжин ажиллаж байна. Дундговь аймаг 47.3 мянган хүн амтай, дотоодын нийт бүтээгдэхүүн 409.3 тэрбум төгрөг бөгөөд үүний 56.8 хувийг хөдөө аж ахуйн салбар, 30.2 хувийг худалдаа үйлчилгээ, 13 хувийг үйлдвэрлэл эзэлж байна.

-Говь нутаг салхи шороо элбэг, мод ургамал хомс. Моджуулах, цөлчилтөөс сэргийлэх талаар?

-Бид 2021 онд “Дундговио ногооруулъя” аймгийн дэд хөтөлбөр боловсруулан батлуулж, сүүлийн жилүүдэд тохиолдож буй байгалийн гамшигт үзэгдэл, газрын доройтол, цөлжилт, хуурайшлын эсрэг найман түмэн мод тарих хөдөлгөөн өрнүүлж Дундговь аймгийн айл өрх, байгууллага, аж ахуйн нэгж, иргэд, анги хамт олон идэвхтэй оролцон аймгийн хэмжээнд 70 гаруй мянган мод тарьсан. Өнгөрсөн оноос эхлэн Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачилгаар Тэрбум мод тарих хөдөлгөөний хүрээнд Дундговь аймаг 30 сая мод тарих амлалт аваад сүүлийн гурван жилийн хугацаанд нийтдээ ... мод тариад байна. Говь нутаг байгалийн эмзэг бүс тул массын гэхээс илүүтэй тусгай сонирхлын Luxury аяллыг түлхүү хөгжүүлэх, байгалийн сайхан, нүүдэлчин ахуй, урлаг соёлд тулгуурласан шинэ бүтээгдэхүүн бий болгохыг зорьж байна.

Манай аймаг нь өв соёлын өлгий нутаг төдийгүй эртний түүх дурсгалт газрууд, түүхийн олдвор ихтэй, байгалийн үзэсгэлэнт газрууд, айраг, мах зэрэг органик хүнсний бүтээгдэхүүнээрээ алдартай бөгөөд гар урлал, өрхийн үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээг аялал жуулчлалтай уялдуулж өрхийн орлогыг нэмэгдүүлэх зорилгоор “Дундговьд үйлдвэрлэв” төвийг шинээр ашиглалтад оруулж ажиллаад хоёр жил болж байна. Мөн адууны өв соёлын баяр, сэтгэшгүй оддын чуулган, тэмээний баяр, Уяхан замбуу тивийн наран фестиваль зэрэг үйл ажиллагааг тогтмол зохион байгуулж олон улсын хуанлид оруулан ажиллаж байна.

-Орон нутаг дахь иргэдийн амьдрал, амьжиргаа ямар байна вэ?

-Манай аймгийн дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 56.8 хувийг хөдөө аж ахуй эзэлдэг. Мал аж ахуйд суурилсан эдийн засагтай бөгөөд ойрын жилүүдэд малын тоо тогтмол өсөж байгаа ч малын гаралтай түүхий эдийн үнэ муу байгаа нь малчдын амьдралд хүндээр тусч байна. Махны үнийг тогтвортой байлгах гол хүчин зүйл нь орон нутагтаа махны үйлдвэр байгуулах зайлшгүй шаардлага байгаа. Ингэснээр махыг их хэмжээгээр нөөцөлж улирлын чанартай махны үнийн огцом өсөлт, бууралтыг зогсоох, иргэдийг чанартай шинэ махаар хангах, эдийн засгийн эргэлтэд оруулах гээд ач холбогдол их юм. Иргэдээ ажилтай, орлоготой болгох, ажлын байр нэмэгдүүлж, орон нутагтаа ажиллаж амьдрах боломжийг бүрдүүлэх хүрээнд шинээр нээгдсэн ноос угаах үйлдвэрийг дэмжиж жилдээ 2000-3000 тонн ноос угаах хүчин чадалтай үйлдвэр маань дараагийн шат дамжлага болох ноос самнах үйлдвэрээ ашиглалтад оруулж байна.

Мөн ашиглалтгүй байгаа төрийн өмчийн барилгад их засвар хийх зэргээр засаж сайжруулан үйлдвэрлэл эрхлэгчдийг ажлын байраар хангах, ашиглалтгүй байгаа өвлийн хүлэмжийг мэргэжлийн ур чадвартай иргэнд түрээсээр эзэмшүүлэх, өндөгний аж ахуй зэрэг жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдийг үйл ажиллагаагаа өргөжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэн ажиллаж байна. Усан бассейн бүхий спорт цогцолборын барилгын ажил 80 гаруй хувьтай байна ирэх онд улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар тус барилга ашиглалтад орж хүүхэд залуучууд чөлөөт цагийг зөв боловсон өнгөрүүлэх, спортоор хичээллэх боломж бүрдэх юм. Энэ 2021-2023 онд гурван сургууль, хоёр цэцэрлэг, гурван дотуур байр, нэг спорт заал зэрэг нийт есөн барилгыг 31.3 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар шинээр барьж ашиглалтад оруулаад үйл ажиллагаагаа явуулж байна.

-Уул уурхайн хайгуул, олборлолтын аж ауйн нэгжүүд бий биз дээ?

-Хариуцлагатай уул уурхайг хөгжүүлж, уул уурхайн олборлох үйлдвэрлэлийн салбарын ДНБ 2019 онд 647.5 сая төгрөг байгааг 2024 онд 2,648.0 сая төгрөгт хүргэх зорилт тавин ажиллаж байна. Мөн ашигт малтмал ашиглалтын тусгай зөвшөөрөлтэй аж ахуйн нэгжүүдтэй гурвалсан гэрээ байгуулж, ашигт малтмалын бүтээгдэхүүний тээврийг орон нутгийн тээвэрчид, аж ахуйн нэгжээр тээвэрлүүлэх чиглэл баримтлан ажиллах, олборлосон ашигт малтмалаа тээвэрлэх төмөр зам хүртэлх авто зам засварлах, сайжруулах асуудлаар орон нутагтай хамтран ажиллах, биологийн нөхөн сэргээлттэй уялдуулан нэг тонн баялаг = нэг модоор тооцож хэрэгжүүлэх, хөдөлмөр эрхлэлт, ажлын байр нэмэгдүүлэх, ажиллах хүчнийг сургах чиглэлээр мэргэжил шаардахааргүй ажлын байран дээр сум, орон нутгаас ахиу хүн авч ажиллуулах бодлого баримтаж, орон нутгийн иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих, сургахад чиглэлээр хамтран ажиллаж байна. Мөн орон нутгийн бизнесийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах чиглэлээр нутгийн иргэд, аж ахуйн нэгжийн үйлдвэрлэсэн бараа бүтээгдэхүүнийг хүнсний аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн стандартын шаардлага хангасан тохиолдолд худалдан авах бодлого баримтлах зэрэг заалтуудыг тусган иргэдийнхээ үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэгчдийг дэмжих бодлого баримтлан ажиллаж байна даа.

-Орон нутгийн иргэд, ажил олгогчид эрх баригчдаас юу хүсэж, шаардаж байна вэ?

-Нэн тэргүүнд иргэд амар тайван аюулгүй орчин нөхцөлд амьдрах нь нэн тэргүүний асуудал. Бид өнгөрсөн тавдугаар сард аймгийн төвд иргэдийн аюулгүй амар тайван амьдрах орчин нөхцөлийг бүрдүүлэх сарын аян зохион байгуулсан. Энэ хүрээнд аймгийн төвийн сум болох Сайнцагаан сумын хаяг, хаягийн байгууламжийг холбогдох хууль журамд нийцүүлэх, барилга байгууламж, дуусаагүй барилга, замын эвдрэлийг нөхөн сэргээх”, ногоон байгууламж, хог хаягдал, эзэнгүй муур, нохойны устгал зэрэг орчны аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн стандартыг хангуулах, зорилтод бүлгийн өрхийн болон нийтийн эзэмшлийн байгууламжийн цахилгааны кабель утас, галын аюулгүй байдлыг хангуулах, нийтийн эзэмшлийн талбай болон сургуулийн орчинд хүүхдийн аюулгүй байдлын стандартыг хангуулах, байгууллага, аж ахуй нэгжийн орчны 50 метрийн аюулгүй байдлыг хангуулах хүрээнд нэлээдгүй ажил зохион байгуулсан.