Хятадын сансар судлалын хөтөлбөр, амжилт

Дэлхийн мэдээ
2022-07-21 | 11:03:38 194

Сансрын эзэмших Хятадын хөтөлбөр 1956 оны аравдугаар сарын 8-нд буюу БНХАУ-д Баилан хамгаалах яамны дэргэд пуужин боловсруулах тав дахь академи байгуулснаар эхэлсэн түүхтэй. Улмаар 1958 оны аравдугаар сарын 20-нд Хэйхэ мөрний эрэгт Бадань-Зилинскийн цөлд анхны сансрын буудал барьсан байна.

Харин өнөөдөр Хятадад сансрын дөрвөн буудал байна. Зюцюанийн сансрын буудлаас 1960 оны есдүгээр сард зөвлөлтийн үйлдвэрийн ойрын үйлчлэлийн пуужинг хөөргөсөн бол энэ оныхоо арваннэгдүгээр сард Хятадад үйлдвэрлэсэн анхны пуужингаа амжилттай хөөргөсөн юм.

-       1964 онд тус улс бүхээгтээ хоёр хулгана бүхий дуужин хөөргөж туршжээ.

-       1970 оны дөрөвдүгээр сард хятад улс анх удаа өөрийн бүтээсэн “Дунфанхун” хиймэл дагуулаа хөөргөсөн юм.

-       1975 оны арваннэгдүгээр сард гэрэл зураг авах зориулалттай олон удаа ашиглах анхны хиймэл дагуул хөөргөсөн. Харин 1980 оны тавдугаар сард алсын хүчин чадалтай анхны зөөгч пуужин хөөргөсөн юм.

-       1981 оны есдүгээр сард нэг зөөгч пуужингаар гурван хиймэл дагуулыг тойрог замд оруулсан байна.

-       1987 оны наймдугаар сард гадаадын хиймэл дагуул хөөргөх анхны арилжааны пуужин хөөргөжээ.

-       1999 оны арваннэгдүгээр сарын 20-нд анхны жолоодлогогүй "Шэньчжоу” сансрын хөлөг хөөргөсөн байна.

-       БНХАУ 1992 оноос сансрын нисэгчтэй хөлөг хөөргөх “Проект-921” хөтөлбөр хэрэгжүүлж эхэлсэн.

-       Улмаар  2003 оны аравдугаар сарын 15-нд Зюцюанийн сансрын буудлаас хятадын анхны сансрын нисэгч хөөрч тойрог замд гарсан юм.

БНХАУ-ын сансрын анхны нисэгч нь Хятадын ардын чөлөөлөх армийн цэргийн нисэх хүчний нисгэгч, 38 настай дэд хурандаа Ян Ливэй байлаа. Тэрбээр "Шэньчжоу-5" хөлгөөр тойрог замд орж 21 цаг 23 минутын хугацаанд дэлхийг 14 удаа тойроод амжилттай газардсан юм. Ийнхүү БНХАУ  өөрийн жолоодлогот хөлгөө сансарт илгээсэн гурав дахь орон болсон юм.

-       2005 оны аравдугаар сарын 11-нд "Шэньчжоу-6" хөлгөөр сансрын нисэгч Фэй Зюньлун,  Не Хайшэн хоёр тойрог замд 115,5 цаг ажилласан байна.

-       2008 оны есдүгээр сарын 25-нд Чжай Чжиган, Лю Бомин, Цзин Хайпэн нарын гурван хүний багтай "Шэньчжоу-7" хөлөг хөөрч сансарт 70 цаг аялсан бол энэ оныхоо есдүгээр сард хятадын үйлдвэрийн сансрын өмсгөл бүхий Чжай Чжиган анх удаа задгай сансарт гарч 20 минут ажилласан байна.

-       2012 оны зургадугаар сарын 16-нд хятадад анх удаа сансрын эмэгтэй нисэгч суулгасан жолоодлогот хөлөг тойрог замд хөөрсөн юм. Хятадын цэргийн нисэх хүчний хошууч 33 настай Лю Янгаас гадна энэ хөлгийн багийн ахлагчаар Цзин Хайпэн, Лю Ван нар явжээ. Сансрын энэ багийнхан БНХАУ-ын түүхэнд анх удаа тойрог замын хоёр байгууламжийг гараар холбосон байна. Улмаар сансрын тойрог замд шинжлэх ухааны төрөл бүрийн туршилт хийгээд зургадугаар сарын 29-нд эх дэлхийдээ амжилттай газардсан юм.

-       2013 оны зургадугаар сарын 11-нд Зюцюанийн сансрын буудлаас гурван нисэгч суулгасан "Шэньчжоу-10" хөлөг хөөрсний дотор Ван Япин гэдэг эмэгтэй байсан юм. Энэ багийнхан хөлгийг өөр хоёр аппараттай холбосн ынэгийг гараар, нэгийг автоматаар холбож, техникийн болон, анагаах ухааны хэд хэдэн туршилт судалгаа хийжээ.

-       2016 оны аравдугаар сарын 17-нд мөн "Зюцюань" сансрын буудлаас хоёр хүний багтай  "Шэньчжоу-11" хөлөг хөөргөсөн нь аравдугаар сарын 19-нд хөлгөө сансрын "Тяньгун-2" лаборатортой холбож багийн гишүүд энд шилжин орж ажилласан байна.

Багийн ахлагч Цзин Хайпэн өөрийн хамтрагч Чэнь Дунтай хамт тойрог замд 33 хоног ажиллаж  дээд амжилт тогтоосны 30 хоногт нь "Тяньгун-2" лабораторт ажиллаад 2016 оны арваннэгдүгээр сарын 18-нд Өвөр монголын Амугулан талд амжилттай газардсан байна.

Сансрын ачааны хөлөг

БНХАУ 2017 оны дөрөвдүгээр сарын 20-нд анхны үндэсний ачааны хөлөг "Тяньчжоу-1" буюу “тэнгэрийн хөлөг-1” хөөргөж дөрөвдүгээр сарын 22-нд сансрын "Тяньгун-2" лабораторт холбосон байна. Энэ хөлөг сансарт зургаан тонн гаруй ачаа хүргэсний дотор шатахуун, бусад төхөөрөмж хүргэжээ.

Тойрог замын станц

Хятад 2011 оны есдүгээр сарын 29-нд анх удаа тойрог замын "Тяньгун-1" станц хөөргөлөө. Ийнхүү БНХАУ өмнөх ЗХУ, АНУ-ын дараа анх удаа тойрог замын станц бүтээсэн гуравдахь орон боллоо. Энэ станц 8.5 тонн жинтэй, 10,4 метр урттай, амьдрах орчин нь 15 шоо метр юм байна. Сансрын хөлөг холбогдох нэг залгаастай, сансрын нисэгчид 20 хоног ажиллах тоноглолтой гэнэ.

Үүнээс хоёрхон сарын дараа 2011 оны арваннэгдүгээр сарын 1-нд жолоодлогогүй "Шэньчжоу-8" хөлөг хөөргөсөн бол энэ нь хоёр хоногийн дараа БНХАУ-ын түүхэнд анх удаа  "Тяньгун-1" станцтай автоматаар холбогдсон байна. Арваннэгдүгээр сарын 14-нд тус хөлөг сансрын аппаратаас салаад, дахин холбогджээ. Ийнхүү БНХАУ тойрог замд сансрын хоёр аппаратыг автоматаар холбосон гуравдахь орон боллоо.

“Тяньгун-1” аппаратыг тойрог замд байх хугацаандаа 2011, 2012, 2013 онуудад сансрын гурван баг очиж ажилласан бол 2016 онд энэ станцаас холбоо тасарсан байна. "Тяньгун-1" станц тойрог замд 6,5 жил ажилласан юм. Дараа нь 2018 оны дөрөвдүгээр сарын 2-нд "Тяньгун-1" дэлхийн агаар мандалд эргэн ирэх үеэрээ ихэнх хэсэг нь шатсан байна.

"Тяньгун-2"

БНХАУ 2016 оны есдүгээр сарын 15-нд Ганьсу муж дахь Цзюцюань сансрын буудлаас "Чанчжэн-2F" зөөгч пуужин хөөрч  дэлхийгээс 380 км-ийн өндөрт сансрын "Тяньгун-2" лабораторыг тойрог замд орууллаа. Энэ станц есдүгээр сарын 23-наас эхлэн тойрог замд төрөл бүрийн  туршилт хийж эхэлсэн байна.

Энэ станцын гол зорилго нь ачааны болон жолоодлогот хөлөг хүлээн авах, тойрог замд ажиллаж байгаа сансрын нисэгчдийн биед хяналт тавих, түлш  цэнэглэх, шинжлэх ухааны төрөл бүрийн туршилт судалга ахийх явдал байлаа. Энэ станцын урт нь 10,4 метр, тойрог нь 3,35 метр, жин нь 8,6 тонн. Энэ станц 2019 оны долдугаар сарын 19-нд дэлхийн агаар мандалд орж ирсний туни багахан хэсгүүд нь Номхон далайн өмнөд хэсэгт унасан байна.

"Тяньхэ"

Хятад улс 2021 оны дөрөвдүгээр сарын 29-нд Хайнань арал дээрх сансрын Вэньчан буудлаас "Чанчжэн-5B" зөөгч пуужингаар тойрог замын "Тяньхэ" станцыг хөөргөсөн байна. Сансрын тойрог замын “Тяньхэ”  станц нь хятадад бүтээсэн хамгийн том аппарат болсон юм. Урт нь 16,6 метр, тойрог нь 4,2 метр байв. Нисэгчдийн ажиллаж амьдрах орчин нь 50 шоо метр.

Тойрог замын энэ станц “Тяньгун” буюу “Тэнгэрийн ордон” нэр өгчээ

Нийт 66 тонн жинтэй энэ станц хоёр талаас нь тус бүр 20 тонн жинтэй "Вэньтянь",  "Мэнтянь" аппарат  холбогдох боломжтой, нэгэн зэрэг гурван сансрын нисэгч ажиллаж амьдрах орчинтой, ээлж солигдох үеэр зургаан нисэгч арав хоног байх боломжтой юм байна. Энэ станцыг энэ 2022 онд барьж дуусгаад 2023 онд хөөргөх юм байна.

Сарны хөтөлбөр

Саран дээр хөлөг буулгах Хятадын "Чанъэ" хөтөлбөр дэлхийн тойрог замд хиймэл дагуулаа хөөргөх, Саран дээр буулгах,, Сранаас дэлхийд эргэж ирэх гэсэн гурван  үе шаттай. Сарны анхны хиймэл дагуулаа Хятад улс 2007 онд хөөргөж 2009 он хүртэл ажилласан. Энэ хиймэл дагуулын тусламжтайгаар хятадын эрдэмтэд Сарны дулааны зураглал гаргасан юм. Улмаар 2010 оы аравдугаар сард Сарны "Чанъэ-2” хиймэл дагуул хөөргөсөн байна. Энэ хиймэл дагуул саран дээр сансрын аппарат буулгахад шаардлагатай мэдээлэл цуглуулсан байна. Сарны гадаргын өндөр нарийвчлалтай зураг авч байсан энэ хиймэл дагуул 2012 оны арванхоёрдугаар сарын 13-нд Таутатис сүүлт одны дэргэдүүр өнгөрч зургийг нь авсан байна.

Хятад улс 2013 онд Сар луу "Юйту" сарна аявагчийг илгээлээ. Энэ өөрөө явагч “Чанъэ-3” хиймэл дагуул дээр байрлажээ. Сарнаа явагч сарны гадаргуу днно 31 сар ажиллаж олон тооны ажил гүйцтэгэсний дотор сарны геологийн давхаргын зургийг авчээ. Энэ аппарат 2016 оны наймдугаар сарын 3-нд ажлаа дуусгасан байна.

Улмаар 2019 онд сарны хөтөлбөрийн хоёр дахь шат болох түүхэнд анх удаа Сарны нөгөө талд аппарат буулгах ажилдаа орлоо.  Зургадугаар сард Сарны нөгөө талд Лагранжа L2 цэгт аппарат буулгасан байна.

2020 оны арваннэгдүгээр сарын 24-нд буцаж ирэх зориулалттай "Чанъэ-5" аппарат хөөргөсөн нь арванхоёрдугаар сарын 1-нд сарны наад талд заасан цэгт буужээ. Энэ аппарат 23 хоногийн хугацаанд сарын хөрсний дээж цуглуулсан юм. Энэ аппарат дэлхийд сарны 1731 грамм хөрс авчирсан байна. Ийн БНХАУ сар луу аппаратаа илгээсэн гурав дахь орон боллоо.

Улмаар БНХАУ сар луу "Чанъэ-6", сарны өмнөд бүсийг судлах "Чанъэ-7", саран дээр технологийн хэд хэдэн  туршилт судалгаа хийх "Чанъэ-8" аппарат хөөргөсөн юм.

Сарны хөтөлбөрийн дөрөв дэх шатанд Хятад саран дээр шинжлэх ухааны судалгааны станц барих, эндээс  хэд хэдэн аппарат гаргаж шинжлэх ухаан технологийн судалга ахийхийг зорьж байна.

Ангарагийг судлах хөтөлбөр

Ангарагийг судлахын тулд Хятад 2011 онд  Улаан нүшдэн гаргийн тойрог замд оруулах "Инхо-1" бичил хиймэл дагуул барьж хөөргөсөн ч Ангаргийн тойрог замд орж чадалгүй нэгдүгээр сарын 15-нд Номхон далайд унасан юм.

Хятад Ангараг судлалын "Тяньвэнь-1" аппаратаа 2020 оны долдугаар сарын 23-нд хөөргөсөн нь 2021 оны хоёрдугаар сарын сүүлчээр  Ангаргийн тойрог замд орж улмаар тав юм уу, зургадугаар сард улаан нүдэн гараг дээр буухаар төлөвлөжээ. Энэ нь амжилттай болбол 2021 он гэхэд анхы мэдээллээ дэлхийд илгээх юм. Ингэснээр эрдэмтэд Ангаргийн уур амьсгал, хөрсний бүтэц, геологийн шинж чанар, соронзон талбайн онцлог зэргийг судалж, Ангараг гаргийн болон Нарны аймгийн үүсэл, хувьслын талаар шинэ мэдээлэл цуглуулах боломж бүрдэнэ. Энэ ажиллагааны гол зорилго нь Ангараг гараг дээр амьдрал бий эсэх, энэ гаарг руу хүн төрөлхтөн шилжин суурьших, ирээдүйгээ өөрчлөх боломж бий эсэхийг  судлах явдал гэнэ.