Монголын сүүлчийн хатан Н.Гэнэпил(1905-1938)

Монголын сүүлчийн хатан Наваанлувсангийн Цэенпил. Түүний сэтгэл шимшрэм түүх нас барснаас нь хойш хэдэн арван жилийн дараа сая нэг ил болсон ч зарим зүйлс нь дэндүү нууцлаг хэвээр. Дөнгөж 19 хөн насандаа Монгол Улсын хатны суудалд суугаад, жил хүрэхгүй хугацааны дараа 1924 онд буцаад буусан ч энэ богинохон хугацаа түүнийг Монголын түүхтэй үүрд холбон дуурсагдахад хангалттай байсан юм.

Түүний охин Цэрэнханд хожим нас өндөр болоод ээжийнхээ алга болсон өдрийн тухай “Тэд ээжийг минь шөнө дунд аваад явсан байсан. Ээж минь биднийг сэрээлгүй дэрэн дээр минь нэг нэг ёотон тавиад явсан байлаа. Өглөө нь сэрээд ховор амттан олсондоо ямар их баярлаж байснаа би одоо ч санадаг юм” хэмээн хуучилжээ.

Наймдугаар Богд Жавзандамба хаан анхны хатан Эх Дагина Дондогдуламтай хайр сэтгэлийн холбоотой болж, улмаар 1902 онд хуримлаж байжээ. Дондогдулам хатан Богд хаанаас дутахгүй эрх мэдэл, оролцоогоор улсаа удирдаж, дундаасаа нэг хүүхэдтэй болж, түүнээс гадна хэд хэдэн ядуу айлын хүүхдийг өргөж авсан аж. Гэвч 1923 оны эхэнд Дондогдулам хатан нас барж, Богд хаан ганцаар үлдсэн юм.

Хатны үхэл Богд хаанд маш хүнд тусч, үлдсэн насаараа ганцаараа амьдрахыг бодож байв. Тухайн үед тэрээр зөвхөн цаасан дээр л хаан байсан юм. Үнэн хэрэгтээ улсын удирдлагыг хэдийн ЗХУ атгасан байсан ч Богд хаан бэлгэ тэмдэгийн чанартай хаан хэвээрээ байх ёстой байв.

Хатны нас барсан оны зун нь хааны зөвлөхүүд, тэр дундаа шадар сайд түүнийг ятгасаар дахин хатан авахыг зөвшөөрүүлж чадсан гэдэг. Улмаар зөвлөхүүд хаантай ивээл жилтэй, 18-20 насны 15 охид бүсгүйчүүдийг цуглуулж, шашны ёсоор нэрийг нь шоджээ. Ийн шодоход 1905 оны сүрээр дарагч хэмээх гал морь жилтэй Цэенпилийн нэр гарч ирсэн аж. Улмаар түүнийг Эх Дагины хойд дүр мөн хэмээн тодруулж, Богд түүнд Юмчагмаа нэр хайрлан, унадаг өвчтэй байсны учир чойжин болгож, сахилын нэр хүртээсэн нь өдгөө бидний мэдэх Гэнэпил юм. Уг нь Цэенпил ар монголын Балдан Бэрээвэн хийдийн ойролцоо нутагт хэдийн гэр бүл зохион аж төрж байсан юм.

Гэнэпилийг хатан болгосон ч үнэн хэрэгтээ түүнд улсын хэрэгт оролцох ямар ч эрх мэдэл олгогдохгүйгээс гадна зөвхөн бэлгэ тэмдэгийн чанартай байсан тул түүнийг өмнө нь гэрлэж байсан гэдгийг чанд нууцалсан байна. Тэрээр шөнө хааны ордонд хүргэгдмэгцээ хувь заяа нь хэрхэн орвонгоороо эргэж байгааг ойлгожээ. Учир нь тухайн үед Богд хаан 53 настай, бараг л хараагүй болсон, алхаж чадахаа байсан, хүнд өвчтэй байв. Юунд орооцолдож буйгаа ойлгоод Гэнэпил аль болох түргэн хайрт нөхөртөө, өөрийнхөө гэрт эргэн харихын түүс болсон гэдэг.

Хатан болоод удаагүй байхдаа Гэнэпил хаанаас нөхөртөө эргэж очихыг биш, хөгшин болсон ээж, аав дээрээ очоод ирэхийг гуйжээ. Хуримын дараа эмэгтэй хүн төрсөн гэрээрээ зочилдог ёс түгээмэл байсан тул Богд хаан ямар ч эсэргүүцэлгүй түүний гуйлтыг зөвшөөрсөн аж.

Хэдийгээр түүнийг улсын хэрэгт оролцох ямар ч шаардлагагүй гэж байсан ч, яваад удаагүй байхад нь хааны зөвлөхүүд Гэнэпил хатныг Улаанбаатарт эргэн очихыг шаарджээ. Тэр цагаас хойш Гэнэпил хатан Богд хааныг насан эцэс болж, хаант засаг нуран унатал буюу 1924 оны дөрөвдүгээр сарын 17 хүртэл хажууд нь амьдарчээ. Богд хаан нас барсан тул Гэнэпил хатанд Богдын сангаас тусгай өмч хөрөнгө олгон 17 тэмээ ачаатай төрхөмд нь буцаасан гэдэг. Нутагтаа очоод Гэнэпил Лувсандамба хэмээх бөх залуутай ханилан сууж, хоёр охин төрүүлэн амьдарсан нь түүний хатан болохоос өмнө ханилж байсан нөхөр нь мөн эсэхийг хэн ч мэдэхгүй юм.

Монголын сүүлчийн хаан насан эцэслэсний дараа ЗХУ-ын генералуудын эрх мэдэл хэрээс хэтэрч, Монгол Улсыг эрхэндээ байлган хуучин дэглэмтэй холбоотой хүмүүсийг хянан хавчиж эхэлсэн юм. Албан ёсоор бол Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс хэмээн зарласан ч үнэн хэрэгтээ улсын удирдлагыг Сталин атгаж, Хятадыг эсэргүүцэхдээ хэрэглэж байлаа.

Тийм ч учраас Гэнэпил Монголын хатан байсныхаа төлөө хэд хэдэн удаа хөрөнгөө хураалгаж, эцэст нь 1937 онд баривчлагдаж, олон удаагийн эрүү шүүлтийн дараа хилс хэрэгт тулгагдан,  улс төрийн хэрэгтэн гэх нэр зүүн, 1938 онд 33 насандаа таван сартай бие давхар байхдаа цаазлуулжээ.

Набүүгийн хатан Падме Амидала Набаррье

Амидала бол алдарт Оддын дайн киноны зохиомол дүр билээ. Кинон дээр яригддагаас үзвэл Амидала өсвөр насандаа Набүү гаригийн хатан байгаад, хожим огцорсныхоо дараа Галактикийн засгийн газрын сенатор, дайныг эсэргүүцэгч болсон аж. Тэрээр жедай дайчин Анакин Скайвокертой нууцаар хуримлаж, киноны гол дүрүүдийн нэг болох Люк Скайвокерийг төрүүлсэн гэнэ. Хожим Анакин эхнэр Амидалагаа алдахаас айхын эрхэнд хар талын хүчинд автаж, киноны гол сөрөг дүр болох Дарт Вадер болон хувирсан аж.

Амидала хатанд зориулан Лукасфильм концептийн уран бүтээлчид маш олон төрх бүрдүүлэх хувцас загваруудыг бүтээсэн байдаг. Тэр дундаа загвар зохион бүтээгч Триша Биггар олон үндэстний хувцаснуудыг судалж үзээд хэд хэдэн загвараа кинонд амжилттай харуулсан юм. Тэдний нэг бол Амидала хатны сенатад үг хэлэхдээ өмсдөг өвөрмөц хувцас. Чухам энэ хувцсыг Биггар Монголын хааны хатдын тэр дундаа сүүлчийн хааны хатад болох Дондогдулам, Гэнэпил нарын хувцаснаас санаа авч бүтээсэн гэдэг.