/“ГБЭТ” ХХК-ий ерөнхий захирал, Монгол Улсын зөвлөх инженер/   

Тавантолгой-Зүүнбаян чиглэлд тавигдах төмөр замын төслийг хэрэгжүүлэх болсон тухай Засгийн газрын шийдвэрийн дагуу хамгийн түрүүнд хийгдсэн ажил бол төмөр замын хиймэл байгууламжийн зураг төсөл. Өмнө нь энэ чиглэлийн туршлага байхгүй учраас та сэтгэлдээ төсөөлсөн болов уу?

-Энэ бол сайхан асуулт байна. Төсөөлөл  бол  хувь хүний  чадамжийн илэрхийлэл.  Хэдийгээр туршлага байхгүй ч энэ салбарын хүн  учраас хиймэл байгууламжийн зураг төсөл миний сэтгэлд багтаж байсан. Энэ бол гайхамшигт тохиолдол.  Их хувь заяа.  Монголын говьд, тодруулж хэлбэл  хэвтээ тэнхлэгийн дагуу  төмөр зам барих нь өвөг дээдсээс  үр хойчдоо үлдээсэн үр өгөөжийг хүртэх, зөв ашиглахын эхлэл хэмээн хүлээж авсан. Энэ үүднээс   төсөөлсөн.  Инженер хүнд авто замын гүүр, төмөр замын гүүр нэг их ялгаа байхгүй. Гэхдээ  өөр өөрийн онцлогтой.Тэр талаас нь судалж үзээд боломжтой юм байна  гэж бодсон. Манай багт   туршлага байсан уу гэвэл байсан. Энэнээс өмнө төмөр замын  зургаан гүүрийн төсөл дээр ажилласан хүн. Хамгийн гол нь  говийн онцлогийг зөв тооцож, зөв тусгах асуудал юм.  Говь гэж юу юм бэ,  цаг агаар нь ямар онцлогтой юм бэ,  говийн үер ямар онцлогтой юм. Говьд бороо ороод их үерлэхэд  хөрс нь 10-12 см нордог тэрнээс доош ус нэвтэрдэггүй,  хөрсний бүтэц шаварлаг байдал нь нөлөөлөх нь бий.  Яагаад ингэж байна вэ гэхлээр би чинь Улаанбаатар-Чойр, Чойр-Сайншанд, Замын-Үүдийн төсөлд АНУ-ын  “Терра” компанийнхантай явж байгаад Дорноговийн  Өргөн сумын нутаг  Хангинуурын даваа даваад бороотой шөнө шаварт суусан удаатай. Өглөө босоод харахад миний гутлын уланд 10 см шавар наалдсан атлаа  тэрний доор хуурай хөрс байсан. Тэр үед  говийн хөрс доошоо нэвчдэггүй  юм байна, хангайн  хөрсөөс  шал өөр юм байна гэдгийг мэдэж авсан. Зүүнбаян-Сайншанд, Замын-Үүдэд  бороо орсны   маргааш харахад тэр чигээрээ нуур цэнхэртэж байдаг. Ус нь  10-20 см хуримтлагдсаар нэг гүүрийн хоолойгоор  орж ирэхээрээ их үер болдог юм аа. Хангайд  бол 2-3 цагийн дотор үер болдог Говьд бол тийм биш.  

Дэлхийн зам гүүрийн компаниуд ийм  хэмжээний зураг төсөлд  дор хаяж гурван жил зарцуулдаг юм билээ. Харин та бүхэн  дөрвөн сарын хугацаанд гүйцэтгэсэн.  Зураг  гаргах  нэг өөр, төсөв зохионо  гэдэг тэс өөр зүйл. Хэрхэн  энэ хоёрыг нэг дор амжуулав?   -Энэ бол хөндөх ёстой асуулт.   Манай нормын хугацаагаар  ийм хэмжээний хиймэл байгууламжийн зураг төсөлд  дор хаяж  гурван жил зарцуулна.  Гэтэл бид цаг хугацаатай уралдаж, ердөө   3-4 сарын хугацаанд зураг төсвөө бэлэн болгосон. Ингэж ажиллахад нэгдүгээрт, Монголын төр бидэнд, манай компанид итгэснийх. Хоёрдугаарт, монгол инженерүүддээ итгэсэн учраас  бид даалгавраа биелүүлэхийн төлөө зүтгэсэн.  Нөгөө талаар  миний  туршлага олон жилийн дадлага, судалгааны ажил, цуглуулсан баримт материал их  хэрэг болсон. Дадлага туршлага багатай бол амжихгүй ч үгүй, хийж чадах ч үгүй.  Миний хувьд  45 жил энэ ажлыг хийсэн байна,   45 жил нэг ч өдөр энэ салбараас ангид оршсонгүй. Өөрөөр хэлбэл 45 жилийн амьдралаа  гүүрийн барилга байгууламжид зориулсан байна. Гүүрийн овор хэмжээг  тодорхойлоход нэгдүгээрт, үер ус  хоёрдугаарт, мал амьтан гарах боломж, нөхцөлийг тусгаж өгөх  ёстой. 

Гуравдугаарт, бүс нутгийн тээврийн сүлжээг тооцох явдал.  Ялангуяа говийн төмөр замын тухайд  жаахан яваад л гарц, гарам, зөрлөг  байгуулж, түүгээрээ тээврийн хэрэгслийг  нэвтрүүлнэ гэвэл боломжгүй зүйл. Тэгэхээр  гүүр бол тээврийн хэрэгслийн  хөдөлгөөний нэвтрэх нэгээхэн  хэсэг гэх талаас нь  бодож зургаа зурдаг учиртай. Тооцоо,судалгаа  байхгүй бол  зураг хийх  хэрэггүй, маш эрсдэлтэй асуудал.  Нөгөөтэйгүүр, зургийн байгууллага алдаа гаргавал хариуцлагаа хүлээнэ. Энэ том бүтээн байгуулалтын хариуцлага бол нэг, хоёр арван саяын асуудал биш тэрбумаар яригдана.  Энд би баталгаа гаргаж байна аа гэдэг чинь асар их хариуцлага хүлээж байгаа хэрэг. Би өнөөдөр тооцсон тооцооныхоо үр дүнг харлаа, миний тооцооны хязгаар байх ёстой хэмжээндээ байна. Энэ л  миний баталгаа, би өөрөө өөртөө баталгаа өгч байгаа юм. Энэ нь цаашдаа энэ гүүрийн баталгаа болно. Норм гэдэг бол гайхамшигтай зүйл шүү дээ, маш олон жил,  олон улс хэрэгжүүлсээр  байгаад тогтоогдсон эд.  Энэ бол нэг ёсондоо хуульчлагдсан зүйл. Хуулийн хэмжээнд юмаа хийж чадаж байна л гэж дүгнэж байгаа.

“МТЗ” ТӨХК-ий   захиалгаар зураг төслийг нь хийсэн энэ гүүр төмөр замын салбарт  анхдагч гэдгээрээ хүн бүхэн сонирхож байна.

-Монголд төмөр бетон гүүр баригдсан нь 1938 он.  Дэлхийн хоёрдугаар  дайны үед Дорнод аймгийн Хэрлэн голын доод гүүр гэж ярьдаг  даа. Энэ  гүүрийг оросууд дайны техник, тоног  төхөөрөмж зөөх зориулалтаар барьсан юм билээ.  Монголчууд  1967 онд Улаанбаатар хотын Зайсангийн гүүрийг барьсан түүхтэй.  Саяхан төмөр бетон гүүр барьж эхэлсний  55 жилийн ойгоо тэмдэглэсэн.  Миний хувьд төмөр бетон гүүрийн анхны гэж тэмдэглэгдэх гүүрийг  1982 онд Баянхонгор аймгийн Байдраг гол дээр барьсан түүхтэй.  Нэлээд хугацаа өнгөрчээ. Өнөөг  хүртэл тэр гүүр маань сайхан  хэвээрээ байна лээ. Хараад бахархаж л суух юм.  Энэ олон гүүрийн эцэг нь гэгддэгийн хувьд олон хүүхэдтэй хүн шиг л байдаг . Үер ус болох тусам л тэр маань юу болсон бол гэж заавал бодно, тэрний төлөө л сэтгэлтэй, тэрний төлөө л төрсөн хүн шиг л байх юм.  

Ерөнхийлөгчид ажлаа танилцуулахдаа та МТЗ-ын хэрэгжүүлж буй төслийн эдийн засгийн өгөөжийг их сайхан тайлбарласан.  Ер нь манайд хэрэгжсэн ихэнх төслийн    40-50  магадгүй бүр 70 хувь нь тоног төхөөрөмж ажилчдын цалин нэрээр   буцах нь бий. Та үүнийг олж харсан хэрэг үү?

-       Тийм. Алива бүтээн байгуулалтад  оролцоход  монгол хүний оюуны чадамж, сэтгэл зүтгэл,  техник технологи байна. Гагцхүү  хөрөнгө оруулалтаа зөв шийдчих хэрэгтэй юм байгаа юм.   Хөрөнгө оруулагч хөрөнгөө гаргана, гүйцэтгэгчээ томилно, тухайн хөрөнгө оруулж байгаа байгууллага, улсынх нь ажиллах хүчин нь орж ирнэ. Өнөөдөр 100 ам. доллар орж ирлээ гэхэд ашиг байдлаар 50 нь буцаад гараад явчихдаг. Гэтэл бид  үндсэн төлбөр дээрээ нэмж   хүү төлдөг. Эцсийн дүндээ бараг 200 болгож төлж байна.  Үүний оронд үндэсний  ажилчид, сэхээтнүүд , үндэсний  аж ахуйн нэгжүүддээ өгснөөр үр өгөөж нь монгол хүнд, Монгол Улсад  үлдэх учиртай.Тэр тусмаа Зүүнбаян-Тавантолгойн төмөр замын үр өгөөжийг аль болох эх  орондоо, монгол хүндээ  үлдээх, шингээх  энэ л нөхцөл байдлыг бид харгалзаж үзсэн.  Жишээ нь, төмөр бетон гүүр барьснаар  хөрөнгийн  50 хувь  нь монголчуудад үлдэж байна. Өнөөдөр гэхэд л  гүүрийн компаниуд өөрийн гэсэн  техник, тоног төхөөрөмжтэй боллоо, туршлагатай боловсон хүчинтэй боллоо. Энэ  бидний ирээдүй шүү дээ. Цаашдаа олон бүтээн байгуулалт гар бие оролцоно.   Зүгээр л  бидэнд зүгээр л итгэ, хөрөнгөө гарга гэж би хэлдэг. Хүн гэдэг амьтан чинь чичээд өгөхөд л  бөндгөр толгойноос  нь их юм гарна шүү

-       Танай компаниас нэг сайхан зүйл олж харлаа. Та бүхэн гэрээнд тусгагдсаны дагуу ашиглалтад  өгөх эс бөгөөс  гүйцэтгэлийн явцад  танилцах байдлаар төслийн ажилд хандсангүй.

-       -Үнэхээр тийм, хэрвээ ажил  хийсэн бол, тооцсон бол, сэтгэл зүрхээ зориулсан бол, баталгаа өгөх ёстой. Захиалагч тийм л зүйлийг  шаардана. Үүнийг  хийхийн тулд шинжлэх ухааны  ололтыг, олон улсын туршлага гээд ер нь  холбоотой бүхнийг үзэж харж, судалж үзсэн. Шаардлагатай гэсэн зүйлүүдийг  татан оролцуулсан. Ингэж байж бидний ирээдүй, бидний хөгжил явна. Өгсөн бол боллоо гээд орхивол,  энэ салбар цаашлаад Монгол Улс хөгжихгүй шүү дээ.